Skąd się wzięła nazwa Mazury? Mazury i Mazwosze

Mimo, że dzisiaj Mazurzy i Mazury kojarzą nam się przede wszystkim z regionem znajdującym się dziś w województwie warmińsko-mazurskim, może to być również mylące skojarzenie.

Nieprzypadkowe jest podobieństwo słów „Mazury” i „Mazowsze”, gdyż początkowo Mazur oznaczał po prostu mieszkańca Mazowsza.

W niektórych regionach, jak na Podlasiu, określenie to przetrwało znacznie dłużej niż gdzie indziej. Mazurami nazywano też mieszkańców różnych części dawnej Rzeczypospolitej, którzy przybyli z Mazowsza – nazwa podążała za ludźmi. Zarówno w Polsce jak i Ukrainie oraz Białorusi do dziś znajdziemy sporo miejscowości o nazwie Mazury.

A SKĄD NAZWA MAZOWSZE?

Pochodzenie nazwy Mazowsze nie jest do końca wyjaśnione, jednak najszerzej akceptowana teoria łączy ją z cechami terenu. Nazwa ma wywodzić się od prasłowiańskiego słowa „maz”, które oznaczało błoto, maź lub coś lepkiego. Określenie to doskonale pasowało do pierwotnego krajobrazu regionu: nizinnego, podmokłego, z „mażącą się” glebą. Historyk Aleksander Brückner łączył ten rdzeń również z lokalną produkcją mazi smołowej, czyli dziegciu.

Wśród innych, mniej popularnych hipotez, wskazuje się na pochodzenie nazwy od imienia własnego, na przykład legendarnego Mazosza lub historycznego wodza Masława. Oskar Kolberg z kolei sugerował litewski rodowód, od słowa „mazuras”, oznaczającego krępego, niewysokiego człowieka.

MAZURY (PRUSKIE)

Najciekawsza jest jednak historia Mazur jako regionu geograficznego. To właśnie osadnicy przybywający z Mazowsza do Prus nadali nazwę temu obszarowi. Ta fala migracji znacznie przybrała na sile po 1526 roku, kiedy Mazowsze włączono do katolickiej Polski.

Dla wielu mazowieckich protestantów luterańskie Prusy Książęce stały się schronieniem przed kontrreformacją. Wyznanie luterańskie, przyjmowane również przez wcześniejszych osadników, stało się fundamentem tożsamości Mazurów i kluczowym elementem odróżniającym ich od mieszkańców sąsiedniej, katolickiej Warmii.

Obszar ten, historycznie określany mianem Mazur Pruskich, został formalnie ugruntowany jako pojęcie geograficzne po nowym podziale administracyjnym Prus w 1818 roku. Ciekawym świadectwem pielęgnowania regionalnej tożsamości jest współczesna flaga Mazur, która nawiązuje do barw prestiżowej korporacji studenckiej „Masovia” z uniwersytetu w Królewcu.

CO MA Z TYM WSPÓLNEGO MAZURZENIE?

Mazurzenie to zjawisko, w którym spółgłoski takie jak „sz”, „cz”, „ż” i „dż” są wymawiane jak „s”, „c”, „z” i „dz”. W tym procesie dźwięki zmieniają się na ostrzejsze i powstają nieco bardziej z przodu w ustach.

Na przykład: capka zamiast czapka.

Co prawda było spotykane w różnych regionach, ale wzięło nazwę od Mazowsza, gdzie kiedyś było powszechne. Wraz z ludźmi wędrował też język. Wraz z osadnikami mazowieckimi wspomniana cecha wymowy dotarła też na inne obszary, w tym na Mazury (Pruskie), i bywała rozpoznawalnym śladem mazowieckiego pochodzenia.

Współcześnie mazurzenie kojarzone jest z mową górali przede wszystkim dlatego, że w innych regionach Polski zjawisko to niemal całkowicie zanikło, podczas gdy w wariantach podhalańskich czy spiskich przetrwało do dziś i jest bardzo wyraźne w codziennej mowie. Górale są również dobrze rozpoznawalną grupą regionalną, a ich mowa jest często prezentowana w mediach, kulturze i folklorze, co dodatkowo utrwala to skojarzenie.

MAZUREK – TANIEC I CIASTO Z MAZOWSZA

Na Mazowszu narodziły się też tańce, które stały się tak charakterystyczne dla regionu, że ich nazwy wprost nawiązują do pochodzenia mieszkańców. Mazur i mazurek początkowo były typowe właśnie dla kultury mazowieckiej.

Z czasem mazurek zyskał rangę tańca narodowego i stał się inspiracją dla kompozytorów, wystarczy wspomnieć Fryderyka Chopina (i innych wybitnych kompozytorów) czy „Mazurka Dąbrowskiego”, który stał się polskim hymnem.

Na Mazowszu powstało również ciasto zwane mazurkiem, dopełniając kulinarnego dziedzictwa regionu.

JĘZYK MAZURSKI?

Wiele osób nie wie o tym, że jest taka odmiana języka jak wariant mazurski. Jest ona świadectwem niezwykle złożonej historii polsko-niemieckiego pogranicza.

Ta unikalna mowa, zakorzeniona w dialekcie mazowieckim języka polskiego, przez stulecia rozwijała się w Prusach, na styku dwóch kultur. Wchłonęła przez to liczne germanizmy, stając się językiem rdzennych, luterańskich mieszkańców Mazur.

Procesy asymilacyjne oraz masowe wyjazdy Mazurów po II wojnie światowej sprawiły, że wariant ten niemal całkowicie zanikł jako żywa mowa w latach 70. i 80. XX wieku. Dziś pełni on głównie funkcję sentymentalną i tożsamościową.

Mimo to podejmowane są cenne inicjatywy mające na celu jego ocalenie, takie jak organizowanie Festiwali Kultury Mazurskiej czy wydawanie w tym wariancie książek, np. Małego Księcia.

---