Jaki jest język estoński?

Język estoński (nazwa własna: eesti keel, dawna nazwa: maakeel, dosł. „język ziemi / kraju”) to język urzędowy Estonii. Należy on do ugrofińskiej grupy języków, która jest częścią szerszej rodziny uralskiej. Oznacza to, że estoński nie jest spokrewniony z językami łotewskim i litewskim ani ze zdecydowaną większością języków używanych w Europie. Według estońskiego spisu powszechnego z 2021 r. 84% populacji kraju zna język państwowy – dla 67% ludności Estonii jest to język ojczysty, a dla 17% – obcy.

Język estoński i jego krewni

Rodzina uralska obejmuje także język fiński i węgierski oraz wiele innych języków używanych głównie w Rosji (np. udmurcki, maryjski). Z „większych” języków to właśnie fiński jest najbliższy estońskiemu, choć między nimi istnieją tzw. fałszywi przyjaciele, które mogą prowadzić zarówno do zabawnych, jak i kłopotliwych nieporozumień. Wśród mniejszych języków najbliższy północnoestońskiemu jest wotycki, używany przez garstkę osób w pobliżu rosyjskiej miejscowości Ust-Ługa.

Węgierski, choć należy do tej samej rodziny, jest spokrewniony odlegle i na pierwszy rzut oka trudno dostrzec podobieństwa w słownictwie. Czasem jednak konstrukcja zdania ujawnia wspólne korzenie, jak w przykładzie: „Zimą żywe ryby pływają pod lodem”:

ESTOŃSKI: Jää all talvel elavad kalad ujuvad.
FIŃSKI: Jään alla talvella elävät kalat uiskentelevat.
WĘGIERSKI: A jég alatt télen eleven halak úszkálnak.

Czy istnieje tylko jeden język estoński?

Nie do końca. Standardowy język estoński oparty jest na dialekcie północnoestońskim (põhjaeesti keel), a dokładniej na jego odmianie centralnej (keskmurre). 

Na południu kraju funkcjonuje jednak grupa dialektów południowoestońskich, które współcześnie uważa się za odrębną, starą gałąź języków bałtycko-fińskich. 

Oznacza to, że północnoestoński jest genetycznie bliższy fińskiemu niż odmianom używanym na południu własnego kraju. Najbardziej rozpowszechnioną odmianą południowoestońską jest język võro, którym posługuje się około 72 tysiące osób w południowo-wschodniej Estonii.

Alfabet estoński

W estońskim alfabecie występuje siedem liter, których nie znajdziemy w języku polskim: ä, ü, ö, õ, v, š, ž. Dwie ostatnie pojawiają się wyłącznie w zapożyczeniach i nazwach własnych. Podobnie jest z literami f i z. Znaki c, q, w, x oraz y używane są tylko w obcych nazwach i nie są uznawane za część rodzimego alfabetu.

Charakterystyka gramatyczna

Estońskie rzeczowniki odmieniają się przez czternaście przypadków – dwa razy więcej niż w języku polskim. Ten system jest regularny, choć wymaga zmiany sposobu myślenia przy budowaniu zdań. Ucząc się nowego rzeczownika, warto poznać od razu trzy formy: mianownik (nimetav), dopełniacz (omastav) i partytyw (osastav). Od formy dopełniacza tworzy się wszystkie pozostałe przypadki (oprócz mianownika):

• raamat – książka,
• raamatut – partytyw (np. viis raamatut – pięć książek),
• raamatu – dopełniacz,
  • raamatus – w książce, 
  • raamatul – na książce, 
  • raamatuga – z książką,
  • raamatuta – bez książki, 
  • raamatuni – do książki itd.

Tę samą logikę widać w użyciu poimków – odpowiedników polskich przyimków, które występują po określanym wyrazie. Laua peal (dosłownie „stołu na”) oznacza „na stole”, a laua all – „pod stołem”.

Estoński jest językiem aglutynacyjnym, w którym – niczym w konstrukcji z klocków – do rdzenia wyrazu dokłada się kolejne, jednoznaczne sufiksy, tworząc długie formy oddające relacje przestrzenne, czasowe czy funkcjonalne, które w polszczyźnie lub angielskim wymagałyby kilku słów.

Dźwięki estońskiego

Język estoński wyróżnia się unikalnym systemem dźwiękowym. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie 3 różnych długości zarówno samogłosek, jak i spółgłosek. W języku estońskim występują też dyftongi (np. äe, õi). Dźwięki mogą być krótkie, długie lub superdługie, a różnica w ich długości zmienia znaczenie słów. 

W niektórych słowach można usłyszeć akcent tonalny, czyli zmianę wysokości tonu w trakcie wymawiania sylaby, co dodaje językowi specyficznej melodii. 

Na przestrzeni wieków język estoński ulegał wpływom języków bałtyckich i słowiańskich, głównie w zakresie słownictwa. Co ciekawe, wpływ ten był obustronny. Wiele cech języka estońskiego oraz wymarłego, blisko z nim spokrewnionego języka liwskiego, przeniknęło do języka łotewskiego.

Podsumowanie

Estoński jest językiem o wyjątkowej równowadze między prostotą i złożonością. Z jednej strony brzmi oszczędnie i twardo, jak kamienie nad Zatoką Fińską; z drugiej – jego gramatyka, oparta na aglutynacji i bogatym systemie przypadków, pozwala tworzyć precyzyjne, zwarte wypowiedzi. Każdy wyraz jest tu jak mały organizm – samowystarczalny, ale gotowy przyjąć kolejne warstwy znaczeń. Może właśnie dlatego eesti keel tak trafnie oddaje charakter kraju, w którym powstał – surowego w formie, ale pełnego ukrytej głębi.

---

Autor: Tomasz J. Czerski

Redakcja merytoryczna: Andrzej Żak

• Facebook
• Instagram
• TikTok
• Spotify