Czekolada, aksolotl, kojot, awokado… – to zapożyczenia z języka Azteków nahuatl, ale to nie jedyna rzecz, która łączy te słowa.
Słowo „aksolotl” (< nah. āxōlōtl [aː.ˈʃóː.loːt͡ɬ]) zawiera w sobie słowo ātl (woda < atl [ˈaːt͡ɬ]) oraz < xōlōtl [ˈʃoː.loːt͡ɬ]), co oznacza sługę lub boga Xolotla o wyglądzie psa, więc aksolotl może też znaczyć według niektórych „wodny pies”.
Czekolada czyli… gorzka woda?
Etymologia słowa czekolada:
Powszechną hipotezą jest twierdzenie, że „czekolada” wzięła się od nahuatl xocolatl ([ʃoˈkola:t͡ɬ] dosł. „gorzka woda”), a więc i tu mamy „wodę” – do rewolucji przemysłowej czekolada była jedynie pitna. Warto jednak pamiętać, że jest to tylko hipoteza, gdyż – jak do tej pory – nie udało się odtworzyć dokładnej historii tego słowa.
Pochodzenie tego słowa w nahuatl jest niepewne, ponieważ w tym języku słowo na napój czekoladowy to cacahuatl, co oznacza „kakao wodę”. Istnieje możliwość, że Hiszpanie utworzyli to słowo (być może w celu uniknięcia słowa „caca”, wulgowego hiszpańskiego określenia na „kał”), łącząc słowo „chocol” z języka majów, które oznacza „gorący”, z nahuatlowskim słowem „atl”, które znaczy „woda”. O ile pierwszego członu nie możemy być pewni, to ten drugi jest charakterystycznym elementem innych słów w nahuatl.
W efekcie podboju państwa Azteków przez hiszpańskich konkwistadorów w XVI wieku w Europie pojawiają się też takie produkty żywieniowe jak: pomidor (hiszp. tomate, ang. tomato < tomatl [ˈtó.matɬ]), chili (< chili [ˈt͡ʃiːlːi]) oraz chipotle (< chīlpōctli [[t͡ʃiːlˈpoːkt͡ɬi]) – czyli dosłownie „palone czili”. Awokado (< āhuacatl [aːˈwakat͡ɬ]) zostało zapożyczona do hiszpańskiego jako aguacate. W 1697 r. w angielskim pojawiały się takie formy jak „avogato pear” (a nawet „alligator pear”), a dopiero później „avocado”. Z kolei āhuacamolli (āhuacatl 'awokado’, molli 'sos’) weszło do hiszpańskiego jako guacamole.
Co jeszcze przypłynęło z języka nahuatl?
Wśród innych słów znajdziemy: kojot (< koyōtl [ˈkojoːt͡ɬ]), ocelot (< ocēlōtl [oːˈseːloːt͡ɬ]), pejotl (< peyōtl [ˈpejoːt͡ɬ]), a także samą nazwę języka nahuatl ([’naːwatɬ] < nāhuatlàtōlli, „prosty język”).
Aztekowie w okresie imperium używali znaków ideograficznych. Widoczny powyżej zapis literami łacińskimi pojawił się wraz z Hiszpanami.
Można zauważyć, że te słowa oryginalnie podobnie się kończą. Dzieje się tak, gdyż rzeczowniki w podstawowej formie liczby pojedynczej kończą się na -tl.
Nahuatl to język aglutynacyjny: doklejamy w nim kolejne cząstki, np. ni-i = ja-piję, natomiast ni-tla-i znaczy ja-coś-piję – i widzimy tu cząstkę podobną do końcówki dodawanej do rzeczowników. W artykule podaliśmy najciekawsze słowa, ale na przyszłość postaramy się jeszcze wrócić do tematu: co jeszcze przypłynęło z języka nahuatl?
Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról