Z czym Wam się kojarzy Persja, Iran, Afganistan? Co poza dywanami i kotami perskimi dotarło stamtąd do Europy? Wskutek podbojów arabskich, Persowie przyjęli islam oraz zaadaptowali pismo arabskie do swojego języka. Najczęściej z tego powodu perski jest kojarzony z arabskim, z którym jednak nie jest wcale spokrewniony. Tematem tego wpisu będzie język perski – charakterystyka, różnice, słowa z perskiego w językach europejskich.
Co to za język i gdzie się nim mówi?
Język perski, zwany też farsi, jest językiem indoeuropejskim i wraz z innymi indoirańskimi oraz bałtosłowiańskimi należy do grupy setamowej. Nazwa farsi pochodzi od Fârs (فارس) – już zarabizowanej wersji Pârs (پارس), która z kolei pochodzi od staroperskiej nazwy regionu Pârsâ. Język perski jest używany w Iranie, Afganistanie (wariant dari) i Tadżykistanie (tadżycki – zapisywany cyrylicą). Do grupy języków irańskich należą też m.in. takie języki jak paszto i kurdyjski.
Co łączy perski z arabskim?
Wskutek podbojów arabskich, ludy irańskie przyjęły islam oraz zaadaptowały pismo arabskie dla perskiego. Najczęściej z tego powodu perski jest kojarzony z arabskim, z którym jednak nie jest wcale spokrewniony.
Arabski miał pewien wpływ na perski, głównie w postaci zapożyczeń, nie oddziałując jednak prawie w ogóle na gramatykę. Zapożyczenia arabskie odmieniają się zgodnie z perską gramatyką, tracą również rodzaj, gdyż nie ma go w perskim.
Od XIX wieku do perskiego zaczęły trafiać zapożyczenia z francuskiego (مرسی /mersi/, تئاتر /teɒ:tr/, سالن /sɒːlon/, دکتر /doktor/), angielskiego oraz rosyjskiego. W Afganistanie z kolei częste są zapożyczenia z paszto.
Arabizmy w perskim
Szacuje się, że do 40% słów perskich stanowią arabizmy, na co dzień jednak używa się ich znacznie mniej (15-20%). Poniżej niektóre z nich (podano wymowę standardową z Iranu):
Czy język perski miał wpływ na arabski?
Język perski miał znacznie mniejszy wpływ na arabski, możemy jednak znaleźć w arabskim trochę zapożyczeń z perskiego.
Różnice w piśmie i wymowie
Arabski i perski można odróżnić między innymi po piśmie:
Jednym z powodów tych różnic jest odmienna fonetyka. W perskim są dźwięki niewystępujące w arabskim, np. te przypominające polskie „cz” i „ż”. Dlatego potrzebne były dodatkowe litery w piśmie. Z drugiej strony, w perskim nie ma np. typowo semickich emfatyków – odpowiednie litery pojawiają się w zapożyczeniach z arabskiego, ale są czytane jako [s], [z] lub [t]. W przypadku zapożyczeń zwykle zapis słowa jest zachowany, ale wyrazy są dostosowane do perskiej fonologii. Dari ma formy bardziej archaiczne, dlatego też i arabizmy, szczególnie samogłoski, są bardziej zbliżone w wymowie do oryginału.
Czy język perski jest jak polski?
Zarówno polski jak i perski są językami indoeuropejskimi. Gramatyka perska nie jest rdzeniowa jak w językach semickich. Co więcej, polski jak i perski należą do grupy języków satemowych, czyli takich języków, które fonetycznie rozwinęły się w podobny sposób (w perskim znajdziemy podobne lub takie jak polskie sz, ż, cz, dż). Z powodu tego pokrewieństwa, w perskim znajdziemy też podobne wyrazy o wspólnym pochodzeniu, tu przykłady z Listy Swadesha:
Zapożyczenia z perskiego
Poza słowami związanymi z perską kulturą (bułat, derwisz, ajatollah, Persja, Iran, zaratustrianie, satrapa, szachinszach, burka, mułła, bakszysz…) znajdziemy też trochę innych wywodzących się z perskiego. Przeważnie są zapośredniczone przez turecki lub arabski (podobnie w innych językach europejskich). Język perski miał znaczny wpływ leksykalny również na inne języki irańskie, indyjskie i języki środkowej Azji.
____________
Autor: Paweł Chról