Jak mówić: Romowie czy Cyganie? W tym wpisie opowiadamy o historii obu słów i przedstawiamy perspektywę samej społeczności romskiej.
Słowniczek
Rom, Romni – osoba ze społeczności romskiej
Romowie – osoby ze społeczności romskiej
Cygan – w języku polskim oraz innych wariantach językowych (np. niemiecki Zigeuner) jest egzoetnonimem (nazwa grupy etnicznej stosowana przez innych) i zostało przyjęte oraz stosowane przez jakiś czas przez członków i członkinie tej grupy jako nazwa własna.
W języku polskim określenie to ma jednak pejoratywny charakter, bowiem słowo Cygan stało się synonimem kłamcy, oszusta, krętacza etc. Z kolei czasownik cyganić oznacza kłamać, oszukiwać.
Oto jak termin cygan definiuje Słownik Języka Polskiego PWN:
1. pot. «o kimś, kto prowadzi nie ustabilizowany lub wędrowny tryb życia»
źródło: https://sjp.pwn.pl/sjp/cygan;2553938
2. pot. «o człowieku mającym śniadą cerę i ciemne włosy»
3. pot. «o kimś, kto kłamie i oszukuje»
Romowie czy Cyganie: Co znaczy „Rom”?
Jeśli zastanawia was, jak mówić: „Romowie” czy „Cyganie”, warto zapoznać się najpierw z definicją słowa Rom.
Słowa „Rom”, „Romowie” – wywodzą się z języka romskiego i w odróżnieniu od słowa „Cyganie”, są własnymi nazwami etnicznymi – endoetnonimami. W języku romskim Rom znaczy ‘człowiek, mężczyzna’ (Roma to liczba mnoga tego rzeczownika).
Dążenie do uznania nazwy własnej jako powszechnie obowiązującej w miejsce „narzuconej” i negatywnie obciążonej wiąże się z procesem mobilizacji i emancypacji etnicznej tej grupy.
Dodać należy, że społeczność romska składa się z wielu grup, które w celach samoidentyfikacji używają różnych nazw własnych, np. Sinti, Manusz, Kale.
Romowie czy Cyganie? Jak mówić?
W 1971 roku zorganizowano pierwszy Światowy Kongres Romów, który odbył się w Londynie. Podczas spotkania, w którym wzięli udział przedstawiciele oraz przedstawicielki Romów z różnych grup i krajów, ustalono hymn oraz flagę romską.
Zdecydowano również, że mimo tego, że Romowie są społecznością podzieloną na kilkaset grup (m.in. Lowarzy, Sinti, Kale, Kełderasze etc.), to określenie „Romowie” jest terminem, który powinien odnosić się do różnorodnej grupy romskiej w przestrzeni publicznej.
W Polsce w literaturze naukowej nazwa „Romowie” utrwaliła się w latach 90., jednak obecnie w mowie potocznej wciąż pojawia się słowo „Cyganie”, a także pejoratywne czasowniki „wycyganić”, „cyganić”.
Używanie terminu „Romowie” zamiast „Cyganie” świadczy o szacunku dla własnego etnicznego nazewnictwa społeczności romskiej. Ten symboliczny gest zrywa z opresją dyskryminacji i uprzedmiotowienia tej grupy poprzez język oraz pozwala na pozbycie się związanego z tym określeniem wyobrażenia czy uprzedzenia wobec tej grupy.
Zdarza się jednak, że nie wszyscy Romowie używają tego określenia z uwagi na przyzwyczajenia związane z używanym i upowszechnionymi terminami „Cygan”, „Cyganie”. W takiej sytuacji warto to uszanować.
Natomiast w przestrzeni publicznej termin „Cygan, Cyganie” nie powinien być używany.
Romowie czy Cyganie: Kim są Romowie?
Romowie są grupą etniczną wywodzącą się z Indii. Od XIV wieku mieszkają w różnych krajach europejskich oraz poza Europą. Społeczność romska jest największą w UE, ale też najbardziej wykluczoną społecznie i dyskryminowaną mniejszością. Według danych Komisji Europejskiej obecnie w Europie mieszka między 10 a 12 mln Romów. Społeczność romska jest bardzo różnorodna i posługuje się różnymi dialektami języka romskiego. Różnice dialektów związane są z wpływami języków narodowych krajów, w których mieszkają osoby pochodzenia romskiego. W Polsce liczba zamieszkałych Romów wynosi ok. 30 tysięcy. Zgodnie z Ustawą o Mniejszościach Narodowych i Etnicznych oraz o Języku Regionalnym z 2005 roku Romowie posiadają status mniejszości etnicznej w Polsce.
Romowie w Polsce
W Polsce mieszkają cztery grupy romskie: Polska Roma, Bergita Roma, Lowarzy i Kełderasze. Trzy z czterech wymienionych grup (Polska Roma, Lowarzy, Kełderasze) do lat 60. XX wieku prowadziły nomadyczny tryb życia. Nomadyzm Romów związany był z niszą gospodarczą, którą wypełniali, i tym samym wiązał się z ekonomicznymi aspektami życia tych grup (byli cenionymi fachowcami w swoich profesjach). Byli także konkurencyjni, ponieważ to oni docierali do klientów. Kiedy kończył się popyt na ich usługi, wyruszali w drogę i zmieniali miejsce postoju taborów.
W naszym kraju liczną grupę stanowią też Romowie Rumuńscy (kilkaset osób), którzy mieszkają głównie we Wrocławiu, Gdańsku i Poznaniu. Od lutego 2022 do Polski przybyły również grupy Romów z Ukrainy, którzy obecnie w naszym kraju stanowią prawdopodobnie większą grupę niż polscy Romowie (szacunkowa liczba: ok. 70–80 tysięcy osób).
„Obcy” i inne krzywdzące stereotypy
Warto dodać, że nie wszyscy europejscy Romowie prowadzili w przeszłości wędrowny tryb życia. Według badaczy Romowie o tradycjach nomadycznych byli mniejszością (około 30%). Tak więc opisywanie wszystkich Romów jako nomadów oraz inne narracje dotyczące Romów jako grupy wędrownej są nieuzasadnione.
Status „obcych” w danej kulturze i wyobrażony nomadyczny tryb życia, z którym Romowie popularnie są utożsamiani, stoi u podstaw uprzedzeń i dyskryminacji, których przejawy można zaobserwować we wszystkich krajach i niemal w każdym momencie w historii. Słowa „cyganie”, „cygańskie życie” określają osoby wolne, lekkoduszne, z własną wizją świata, odstające od większości. Tego typu romantyczne i stereotypowe wyobrażenia o Romach stanowiły i nadal stanowią podstawę do ich opozycyjnego zestawiania z edukacją, pracą zarobkową, odpowiedzialnością, patriotyzmem i integracją.
Fundacja „W Stronę Dialogu”
Informacje zostały przygotowane przez Fundację „W Stronę Dialogu”, która od 10 lat działa na rzecz Romów, dostarczając rzetelną wiedzę ekspercką na temat Romów i innych grup zagrożonych wykluczeniem. Wspiera różnorodność kulturową i społeczną oraz formy dialogu międzykulturowego. Popularyzuje i tworzy programy edukacyjne dla różnych grup wiekowych i zawodowych, dotyczące wiedzy o mniejszościach, ze szczególnym uwzględnieniem Romów. Od początku wojny w Ukrainie jako grupa @poland-roma-ukraine pracuje interwencyjnie, przeciwdziałając dyskryminacji Romów z Ukrainy z systemu pomocy humanitarnej dla uchodźców. Obecnie wspiera też ukraińskie rodziny romskie, które zostały w Polsce, organizując w ramach Dziennego Centrum Integracji lekcje polskiego, animację dla dzieci, pomoc prawną, medyczną i materialną.
👉Jeśli chcecie wesprzeć Fundację w Stronę Dialogu, możecie wpłacać dotacje na konto: 27 1240 4155 1111 0010 5338 9744 (Bank Pekao SA).
Śledźcie działania Fundacji na Facebooku, Instagramie i TiKToku!
Jeśli jesteście świadkami/świadkiniami przejawów dyskryminacji wobec osób ze społeczności romskiej czy romofobii, zachęcamy do kontaktu mailowego: biuro@fundacjawstronedialogu.pl
Autorki: Pola Salicka, Joanna Talewicz
Korekta: Agata, ig @ztekstem
Na naszej stronie nie ma reklam, dlatego możesz postawić nam kawę:
