Zbliżający się koniec roku oznacza wszelkiego rodzaju podsumowania. Jakiej muzyki słuchaliśmy? Jakie filmy i seriale okazały się najpopularniejsze? Jakie momenty minionego roku zapamiętamy? Tego typu plebiscyty mogą również dotyczyć języka. Rok temu wielu polskich internautów, w tym tych reprezentujących młodsze pokolenia dowiedziało się o istnieniu słowa śpiulkolot”, które zostało laureatem Młodzieżowego Słowa Roku 2021. Dyskusja rozgorzała. Jako osobie interesującej się językiem zależy mi na tym, aby o języku rozmawiało się jak najwięcej, aby był on tematem powszechnej debaty publicznej. I mimo wielu zastrzeżeń do tego plebiscytu jest to jedna z niewielu okazji w roku, kiedy większe grono Polaków porusza w ogóle temat języka.

W związku z zeszłoroczną edycją plebiscytu ucieszyła mnie przede wszystkim dość silna i zdecydowana reakcja dużej ilości młodych użytkowników języka polskiego na wybrane przez jury słowo, która między innymi doprowadziła do zmian w regulaminie – w tegorocznej edycji plebiscytu, młodzież bierze czynny udział zarówno w pierwszym, jak i drugim etapie głosowania!

Skandynawskie słowa roku

Nie tylko w Polsce organizowane są takie akcje. W krajach skandynawskich (Szwecja, Dania, Norwegia) co roku publikowane są tak zwane nyordslistor/nyordslister/årets” ord, czyli listy nowych słów. Według ich twórców pełnią one dwojaką rolę: podsumowania roku minionego i skutecznego sposobu na pobudzenie dyskusji o ewolucji języka i słowotwórstwie. Dodatkowo redaktorzy szwedzkiej nyordslista” i norweskiego årets ord” podkreślają, że mają one przypominać o odpowiedzialności każdego użytkownika języka za jego rozwój i tworzenie nowych słów.

We wszystkich trzech krajach za publikację list odpowiadają państwowe instytucje zajmujące się „ochroną” i „standaryzacją”* języka narodowego danego kraju: w Danii – Dansk Sprognævn, w Norwegii – Språkrådet, w Szwecji – Institutet för språk och folkminnen. Plebiscyty te mają jednak mało normatywny charakter. Ponadto prosta forma sprawia, że listy wyrazów są łatwo dostępne dla każdego użytkownika danego języka, jak również chętnie komentowane w mediach. Niektóre nowe słowa z tychże list czeka świetlana przyszłość i być może nawet miejsce w słowniku, inne przepadną w mroki zapomnienia. Są też wśród nowych słów tacy kandydaci, którzy odniosą międzynarodową karierę.

Co pokazują te konkursy?

Być może ktoś z was słyszał kiedyś o flygskam, czyli wstydzie za latanie samolotami, to szwedzka nyordslista z 2018. Według mnie sukces tegoż słowa opiera się na tym, że nazwało akurat pojawiający się trend, a przy okazji dobrze wpisywało się w kreowaną przez Szwecję narrację o ekologii i zrównoważonym rozwoju. Coś w stylu: „O, patrzcie, Szwedzi są tacy proekologiczni. Mają nawet słowo na wstyd za latanie”. Przy okazji tego typu przykładów zawsze pojawiają mi się z tyłu głowy pytania: Czy to społeczeństwo zmienia język? Czy może jest na odwrót i to język ma moc wpływania na społeczeństwo?

Chyba nie odważę się na nie tutaj odpowiedzieć, ale zachęcam Was wszystkich do zastanowienia się nad tą kwestią. Bez względu na to, do jakich wniosków dojdziecie, niezaprzeczalne jest to, że słowa mają moc, a to, jakie nowe słowa pojawiają się w języku, a jakie „wychodzą z obiegu”, jest ciekawym punktem startowym do wielu dyskusji nie tylko o samym języku, ale również o społeczeństwie i obecnych czasach. Ponieważ skandynawskie listy nowych słów na obecny rok nie zostały jeszcze opublikowane, to jako przedsmak przygotowałam dla was moją subiektywną listę najciekawszych nowych słów z minionych lat. Jakie są skandynawskie słowa roku?

Język duński

hyggeracisme – połączenie słów hygge i racisme, które oznacza bycie rasistą w sposób, który niektórzy uważają za zabawny i nieproblematyczny

Tłumaczenie: „Hyggerasizm jest wtedy, gdy my, Duńczycy, bawimy się niestosownymi słowami. Jeżeli ktoś zwraca nam uwagę, to znaczy, że ma za mało poczucia humoru lub jest zbyt wrażliwy”.

dystermule – ‘posępny pysk’; pesymista, smutna i ponura osoba

Tłumaczenie: „Więc chyba zmieniam się w «posępny pysk», smutną i ponurą osobę”.

Język norewski

påvirker/påverkarå påvirke to po norwesku ‘wpływać’, ‘mieć wpływ na coś’, przez dodanie końcówki -er otrzymujemy rzeczownik odnoszący się do osoby, a więc påvirker to nikt inny jak nasz polski influencer albo może „wpływacz” 🙂

Tłumaczenie: „[Minister ds. Dzieci i Równouprawnienia Płci Linda Hofstad Helleland chce] wprowadzić osobny plakat «Bądź ostrożny» dla blogerów i influencerów, aby poruszyć kwestię presji idealnego ciała”.

sakte-tv – ‘powolna telewizja’; są to programy telewizyjne, które trwają od paru do kilkunastu godzin i pokazują wydarzenia w czasie rzeczywistym. Do tego gatunku telewizji możemy zaliczyć między innymi 18-godzinną produkcję o połowie łososi Lakseelva – minutt for minutt.

Tłumaczenie: „«Powolna telewizja» przykuwa nas do ekranu, a z półek znikają książki o bagatelnej codzienności”. 

Język szwedzki

någonstansare/varsomhelstare – pierwsze słowo pochodzi od någonstans, oznaczającego ‘gdzieś’ i odnosi się do osoby, która odczuwa silny związek z zamieszkiwanym miejscem. Drugie – varsomhelstare pochodzi od var som helst czyli ‘gdziekolwiek’ i opisuje osobę, która żyje bez poczucia przynależności do danego miejsca i bierze pod uwagę częstą zmianę miejsca pobytu. 

Tłumaczenie: „Umocniła się narracja Davida Goodharta o gdzieśbylskich i gdziekolwiekbylskich, choć w rzeczywistości większość ludzi oscyluje między tymi dwoma tożsamościami”.

killgissa – szwedzka modyfikacja mansplainingu, słowo składające się z wyrazów kille ‘chłopak’ i att gissa ‘zgadywać’. Oznacza ono mówienie o czymś w sposób, który sprawia, że wydaje się, że dana osoba wie, o czym mówi, kiedy tak naprawdę zgaduje.

Tłumaczenie: „Micke i Magnus mimo braku wiedzy opowiadają z pewnością o trudnościach życia i jego możliwościach”. 

Powyższa lista jest, jak już wcześniej wspomniałam, bardzo subiektywna i nie oddaje w pełni różnorodności nowych skandynawskich słów. Zachęcam Was więc do samodzielnego przeanalizowania list i znalezienia swoich faworytów.

_______

Autorka: Alicja Kiepłińska, @alicja.kielpinska
Korekta: Agata, @ztekstem