Nazwy muzułmańskich świąt i spółgłoski emfatyczne

Nazwy muzułmańskich świąt mogą pokazać specyficzne elementy języka arabskiego! Szczególną uwagę poświęcamy dźwiękom wymawianym za pomocą gardła lub z dodatkiem artykulacji gardłowej (spółgłoski emfatyczne). Staramy się wytłumaczyć wam, jak to się je wymawia, najprościej jak to możliwe. Na slajdzie 4. znajdziecie nagranie.

Święta i spółgłoski emfatyczne: ramadan

Na pamiątkę objawienia Koranu przez archanioła Gabriela dla Mahometa, muzułmanie poszczą każdego dnia miesiąca ramadan do zachodu słońca. Jednak ten miesiąc może wypaść w każdą porę roku (nawet zimą!), gdyż kalendarz muzułmański jest oparty wyłącznie na cyklu księżyca. Przed Mahometem kalendarz arabski był wyrównywany do cyklu słonecznego (dzięki przestępnemu miesiącowi). Wówczas ramadan wypadał zawsze latem, na co wskazuje jego nazwa pochodząca od rdzenia R-M-Ḍ (ر-م-ض) związanego ze słonecznym żarem. Miesiąc po arabsku to شَهْر [ʃahr] <szahr>, co oznacza również nów, na podstawie którego wyznacza się początek nowego miesiąca. Ponadto, według kalendarza muzułmańskiego jest teraz rok 1444 (licząc od hidżry Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku).

Spółgłoski emfatyczne

Pod koniec ramadanu wypada Noc Przeznaczenia – Lajlat al-Qadr (ليلة القدر), obchodzona w rocznicę objawienia Koranu Mahometowi. A po zakończeniu ramadanu, ludzie cieszą się, że udało im się pomyślnie wytrwać w poście. Obchodzi się wówczas święto Id al-Fitr (عيد الفطر). Po arabsku wymawia się to [ʕiːd al ˈfitˤr] i dosłownie znaczy to „Święto Przerwania”. Ludzie okazują sobie radość podczas uroczystych wspólnych posiłków, życząc sobie wówczas Id Mubarak (عيد مبارك), dosłownie: Błogosławionego Święta. Trzeba też zadbać, żeby nikt tego dnia nie był głodny. Po arabsku miesiąc, w którym muzułmanie poszczą, nazywa się رمضان‎ /ramadˤa:n/. W tym słowie pojawia się dźwięk ض [dˤ].

Jest to jeden z emfatyków (wytłumaczenie tego terminu na następnym slajdzie) występujących w języku arabskim. Kolejny emfatyk ط [tˤ] występuje w nazwie święta عيد الفطر ʿĪd al-Fiṭr (Święto Przerwania, w domyśle: Postu) oraz w Iftar ‏إفطار‎, /ʔiftˤa:r/. Ta druga nazwa jest spokrewniona i oznacza czas po zachodzie słońca każdego dnia w r amadan, gdy post jest przerywany.

Spółgłoski emfatyczne – czym są?

Spółgłoski emfatyczne (tzw. emfatyki) zwyczajowo są transliterowane z kropką u dołu litery (np. ṭ) lub zapisywane fonetycznie z dodatkowym znakiem u góry [tˤ]. Ich wymowa zawiera dodatkowy element artykulacyjny, specyficzny nacisk (emphasis) powstający za pomocą cofnięcia języka. W języku arabskim uzyskuje się to poprzez faryngalizację, czyli cofnięcie języka tak, że powstaje dodatkowe przewężenie w gardle, nadając dźwiękowi wyrazistość.

Spółgłoski emfatyczne w arabskim: ط – [tˁ], ظ -[ðˁ], ﺹ – [sˁ], ض – [dˁ].

Co się dzieje z tą nazwą w językach bez emfatyków?

Jako że arabski jest językiem Koranu, w innych językach w kontekście religijnym zwykle używa się słów arabskich. Jednak w innych językach regionów muzułmańskich typowo semickie emfatyki zwykle nie występują, w związku z czym pojawi się tam inny zbliżony dźwięk. Przykładowo po persku i turecku jest to ramazan. Spółgłoska /z/ zastępuje ten emfatyk również na Bałkanach (pod wpływem tureckiego) oraz Azji Środkowej (pod wpływem perskiego). W innych językach europejskich znajdziemy zwykle ramadan. Po baszkirsku z kolei jest to рамаҙан, wymawiane przez [ð] (jak th w angielskim słowie there).

Inne dźwięki gardłowe

Ponadto, w słowie عيد [ʕiːd] (święto), pojawia się kolejny dźwięk, którego nie ma w języku polskim, a jest charakterystyczny dla arabskiego. Jest to spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna [ʕ]

Można się spotkać z tym, że w transliteracji języków semickich zapisuje się ją poprzez taki symbol: ʿ albo jako 3 w internecie.

---

Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról