Lapsus językowy

Przejęzyczenie, czyli pomyłka, która pojawia się w mowie mimowolnie, niezależnie od stopnia przygotowania i wyćwiczenia wypowiedzi. Lapsus nie jest błędem językowym w myśl wielu normatywnych definicji błędu:

błąd językowy to utrwalona nieprawidłowa forma językowa, a lapsus to przypadkowa, doraźna deformacja wyrazu, niezamierzone odstępstwo od normy wymawianiowej, powstałe niezależnie od stopnia opanowania wymowy (Polański 2003).

Czym jest przejęzyczenie?

Przejęzyczenia zdarzają się w konkretnych kontekstach:

• Dźwięki, które najczęściej im ulegają mają wiele wspólnych cech. Tak się składa, że /l/ i /r/ bardzo wiele łączy.

• 82% przejęzyczeń spółgłoskowych ma miejsce w nagłosie wyrazów, to znaczy, na początku sylaby. Dźwięki nagłosu wymieniają się z innymi nagłosami.

W laboratorium nagłosy to:

La + Bo + Ra + To + RIum

• Pomyłki dotyczą głosek, które występują w takim samym otoczeniu językowym, tzn. w sąsiedztwie tych samych dźwięków. Czyli np. w sylabie z taką samą spółgłoską:

laboratorium – labolatorium

Co łączy /l/ i /r/?

1. Obie spółgłoski są klasyfikowane jako płynne.
Wyniki badań wskazują, że klasa samogłosek płynnych może być scharakteryzowana pod względem artykulacyjnym (podobny sposób / ruch danych części języka).

2. Niektóre języki nie rozróżniają [l] i [r].

3. Obecność [l] w ostatniej sylabie zmienia postać sufiksu w niektórych językach:

łac. /litor+alis/ /sol+aris/

gruź. /polon+uri/ /bulgar+uli/

4. W językach słowiańskich historyczna metateza dotyczyła płynnych spółgłosek:

prasł. *pargъ > prog

prasł *melko > mleko

Językowe łamańce

Jak widać, wiele łączy [l] i [r]: zarówno pod względem produkcji, percepcji jak i fonologicznego zachowania. Tłumaczy to trochę, czym są przejęzyczenia. Dlatego właśnie tak często zdarza się, że zamieniają się miejscami w sprzyjających ku temu kontekstach (nagłos, długie np. 3-4 sylabowe wyrazy, sąsiedztwo podobnych samogłosek).

Na tym schemacie opiera się istnienie łamańców językowych. To też tłumaczy, czym jest przejęzyczenie. Możecie spróbować siebie lub znajomych i zobaczyć, czy rzeczywiście w tych miejscach do przejęzyczeń dochodzi częściej niż w innych.

  1. Labrador i ratlerek rozlali litry lury do rury w laboratorium.
  2. Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego.
  3. Rozrewolwerowany rewolwerowiec przestrzelił wypolerowany kaloryfer.

______

Autorka: Maria Bolek

Odwiedź nasze social media: