Język neutralny płciowo to język, w którym unika się różnicowania ze względu na płeć. Taki język ma charakter inkluzywny, tzn. włącza wszystkie osoby, do których się zwracamy lub o których mówimy. W ten sposób nie przypisuje się męskiej lub żeńskiej płci, co jest ważne dla osób niebinarnych, które nie pasuje do podziału binarnego, w którym są uwzględnione wyłącznie dwie płci: męska i żeńska.
Posłuchaj naszego PODCASTU: rozmowa z badaczem języka osób niebinarnych.
Jest szczególnie ważny dla wielu osób o niebinarnej tożsamości płciowej, ponieważ nie daje do zrozumienia, że dana osoba jest mężczyzną lub kobietą. Może więc odnosić się także do osób, które identyfikują się z innymi płciami lub do osób, które nie identyfikują się z żadną płcią. Zależnie od języka, różne elementy mogą wymagać uwagi jeśli chodzi o stosowania neutralnych płciowo form (np. zaimki, odmiana różnych części mowy i inne aspekty językowe).
Język neutralny płciowo: zalety
Przede wszystkim, używanie języka inkluzywnego oraz właściwych dla danej osoby zaimków i odmian to jeden z najbardziej podstawowych sposobów okazywania szacunku dla jej tożsamości. Takie działania wiążą się bezpośrednio z poprawą zdrowia psychicznego i samopoczucia w różnych grupach osób dorosłych i młodzieży LGBT+.
Co więcej, stosowanie języka w pełni inkluzywnego pomaga w ograniczaniu stereotypów związanych z płcią, promuje zmiany społeczne i przyczynia się pozytywnie do osiągnięcia równości płci. Badanie przeprowadzone przez Bojarską (2011) na języku polskim wykazało, że określenie „osoba zatrudniona” nie jest jednoznacznie kojarzona z mężczyzną, w przeciwieństwie do określenia „pracownik”.
Język neutralny płciowo to nie tylko zaimki
Skupianie uwagi jedynie na zaimkach jest związane z sytuacją w języku angielskim, gdzie największy problem stanowi zaimek 3 os. l.poj. (he, she). Jednakże, w innych językach, na przykład w polskim, rodzaj gramatyczny obejmuje również odmianę samych zaimków, jak i czasowników, przymiotników i rzeczowników. W wielu językach afroazjatyckich, np. w semickich sytuacja może być jeszcze trudniejsza, ponieważ w gramatyce występuje tylko rodzaj męski i żeński (nawet zaimek „ty” jest inny dla mężczyzny i kobiety), podczas gdy nie ma tam rodzaju nijakiego. W takich przypadkach pojawiają się więc rozmaite pomysły na obejście takiej mocnej genderyzacji języka.
Jak się zwracać do grup?
W przypadku gdy zwracamy się do większej grupy osób, po angielsku możemy powiedzieć „everyone” lub „dear all” zamiast „ladies and gentlemen”. Podobnie w polskim, zamiast „panie i panowie” możemy powiedzieć „drodzy państwo”. Jeśli chodzi o bardziej zawiłe kwestie związane z odmianą części mowy, pojawiają się takie pomysły jak połączenie męskiej i żeńskiej formy (hebrajskie חברים/ות wym. /χaveʁimot/, które można przetłumaczyć jako „koledzy/żanki”, gdzie „-im” odnosi się do rodzaju męskiego, „-ot” do żeńskiego) lub wstawianie znaków typu nieokreślone „x” lub podwójne „æ” (hiszpańskie „lxs amigxs”, „læs amigæs”).
Neutralne zaimki w językach świata
W wielu językach zaimki nie mają podziału na rodzaj gramatyczny, np. w węgierskim „ő”, tureckim „o”, czy fińskim „hän” funkcjonuje jako jedyny i zarazem neutralny zaimek dla 3 osoby l.poj. W innych językach na potrzeby ustalenia formy neutralnej stworzono nowe zaimki, np. szwedzkie „hen” dla 3 os.l.poj. lub francuskie „iel” (dodane w 2021 do wiodącego słownika Le Petit Robert) jako alternatywę dla męskiego „il” lub żeńskiego „elle”, podobnie funkcjonuje hiszpańskie „elle” (złożone z „él” – on oraz „ella” – ona). W mandaryńskim jest wspólny zaimek „tā” dla 3 osoby, dla którego wprowadzono rozróżnienie
Zmiany w angielskich zaimkach
W angielskim proponuje się stosowanie inkluzywnego „they” w funkcji zaimka 3 os. l.poj. (tzw. singular they), np. kiedy nie wiemy, jak identyfikuje się osoba, o której mowa, możemy powiedzieć „Somebody left their wallet at the table”. Pierwsze takie użycie zaimka they odnotowano w XIV wieku. Obecnie jest to forma bardzo popularna, mimo iż początkowo niektórym nie spodobał się ten pomysł. Jednakże, jeśli spojrzeć na historię języka angielskiego, nie jest to pierwszy raz gdy zaszła taka zmiana. W dawnych odsłonach angielskiego istniało więcej zaimków, w tym oddzielny zaimek dla 2. os.l.poj. „thou”, który zanikł w związku z tym, że upowszechniło się grzecznościowe zwracanie się na Wy, ang. „You” i wyparło „thou” (dziś można się z nim spotkać w regionalnych wariantach, dawnej literaturze lub języku liturgicznym).
Jak stosować język neutralny płciowo?
Niektóre osoby są negatywnie nastawione do form neutralnych, zasłaniając się np. poprawnością językową. Należy tu pamiętać, że arbitralna formalna poprawność językowa nie jest ważniejsza niż użycie języka w taki sposób, by okazywać komuś szacunek. Jeśli nie jesteśmy pewnx, jak się do kogoś zwrócić, zawsze możemy po prostu spytać, jakich ktoś używa zaimków czy odmian. Dodatkowym wsparciem różnych osób niebinarnych może być określenie swoich zaimków w bio, ponieważ staje się to wtedy naturalne i ułatwia to komunikowanie takich rzeczy.
Adekwatne używanie języka jest oznaką szacunku do tożsamości innych osób. Nie musimy wszystkiego od razu wiedzieć, dlatego warto po prostu pytać, jakie formy są preferowane przez daną osobę.
Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról
Gdzie zaglądać?
Nasz dzisiejszy wpis jedynie wskazał podstawowe zagadnienia związane z językiem neturalnym. Jeśli chcecie poszerzyć swoją wiedzę na temat konkretnych form lub sposobów użycia języka, możecie zaglądać na stronę zaimki.pl, gdzie znajdziecie informacje nie tylko o polskim.
Jeśli macie jakieś uwagi i pytania, dajcie znać w komentarzu. A może języki, które znacie jeszcze jakoś inaczej radzą sobie z tworzeniem form neutralnych?
