Jedna z osób z redakcji była ostatnio na konferencji językoznawczej w Portugalii. Poza nowinkami ze świata językoznawczego, odkryła też stada pawi. Kolejnym odkryciem było, że indyk po hiszpański to pavo.
Czy indyk pochodzi z Indii?
Wśród nazw indyka w wielu językach, dominują te powiązane z jakimś regionem (nie tylko Indiami), np.:
- Rzym (po arabsku: دِيك رُومِيّ /diːk ruː.mijj/);
- Moskwa (w czeczeńskim: москал /moskal/);
- Egipt (maced.: мисирка /misirka/ od tur. misir – Egipt);
- Francja (szkocki gaelicki: eun-Frangach /ian ˈfɾaŋkəx/);
- Peru (w portugalskim indyk to właśnie „peru”).
W tych nazwach widać, w jakim kontekście handlowym sprowadzono go po raz pierwszy do kraju z danym językiem. Słowo „indyk” pochodzi od łacińskiego „indicus” (indyjski), jednak chodziło o Amerykę, a dokładniej kolonie nazwane przez Hiszpanów Nowymi Indiami, bo Kolumb wziął to miejsce za Indie. Są jednak również i nazwy powiązane z tymi właściwymi Indiami, mi.n. duński „kalkun” od Kalkuty. Rzym na tej liście oznaczał tak właściwie „drugi Rzym”, czyli Bizancjum, tzn. tereny m.in. dzisiejszej Turcji.
Turkey – ani indyk, ani z Turcji
Słowo „turkey” początkowo oznaczało w angielskim innego ptaka, mianowicie perliczkę, która otrzymała taką nazwę, gdyż była sprowadzana do Europy przez tureckich handlarzy. Zmiana odniesienia mogła wiązać się z podobieństwem tych ptaków, lub z tym, że indyka również sprowadzano do Anglii poprzez Turcję. W przypadku słowa „kalkun”, też chodziło początkowo o perliczkę sprowadzaną przez Portugalczyków do Europy z Kalkuty. Perliczkę oficjalnie w łacinie nazywa się Numida meleagris (i znowu regionalnie, Numida od Numidii w Afryce), a słowo meleagris rozciągnięto na indyka (łac. Meleagris gallopavo). Słowo „gallopavo” jest złożeniem „gallus” (kurczak) i „pavo” (paw). Dochodzą nam więc skojarzenia z jeszcze innymi ptakami. Kurczak pojawia się też np. w języku chichewa (nkhuku dembo, dosł. kurczak „sęp„), katalońskim (gallo dindi, „z Indii”).
Skąd się wziął indyk?
Skąd pochodzi indyk? Indyki zostały udomowione przez Azteków w czasach prekolumbijskich, hodowano go też w innych miejscach Ameryk. Do Europy zostały sprowadzone w XVI wieku (do Polski dotarły w kolejnym). W języku Azteków nahuatl, indyk to huehxōlōtl [weʔˈʃoː.loːt͡ɬ] lub totolin (to słowo może się odnosić też do innych gatunków ptactwa domowego). W wyniku kontaktu z użytkownikami nahuatl na terenie Meksyku, w hiszpańskim indyk bywa nazywany guajolote /gwaxolote/ lub totol.
Tradycyjne znaczenie indyka
Pióra indyka były elementem rytuałów i nakryć głowy (takich jak pióropusze wodzów) wśród wielu plemion. U Navajo indyk był jednym ze świętych ptaków, Natomiast aztecki bóg chorób i zniszczenia, ale i oczyszczenia z chorób i przewin, nazywał się Chalchiuhtotolin, czyli dosłownie „jadeitowy indyk”. U ludu Caddo kobiety tańczą taniec indyka (wzorowany na indykach chodzących w kręgu), podczas gdy mężczyźni śpiewają pieśni o historii swego ludu.
Indyk symbolem USA?
Od pierwszych narodów, indyk został przejęty przez kolonistów jako element Dnia Dziękczynienia. Benjamin Franklin w liście do córki Sary Bache 26 stycznia 1784 roku pisał, że woli indyka od orła jako amerykański symbol:
W rzeczywistości Indyk jest w porównaniu znacznie bardziej godnym szacunku ptakiem [od Orła], a przy tym prawdziwym, oryginalnym mieszkańcem Ameryki…
Hominimia a kwestia państwowa
W dniu 4 grudnia 2021 r. prezydent Turcji wydał polecenie prezydencki wzywające do oznaczania towarów wytwarzanych w Turcji jako „Made in Türkiye„. Podanym w orzeczeniu powodem preferowania Türkiye było to, że „najlepiej reprezentuje i wyraża kulturę, cywilizację i wartości narodu tureckiego”. Jednak według tureckiego nadawcy państwowego TRT World, chodziło również o uniknięcie pejoratywnego skojarzenia z indykiem, ptakiem. Zmiana nazwy państwa z Turkey na Türkiye została też oficjalnie wprowadzona przez ONZ.
____
Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról