Kiedy wyszuka się w internecie słowa „Panini”, najpierw wyskoczą nam zdjęcia kanapek.
Jednak nie o kanapkach będzie dziś mowa.
Zastanówcie się, kto wam przychodzi do głowy, gdy ktoś spyta się was o ważne dla językoznawstwa osoby. Niektórzy pewnie pomyślą o znanych polonistach, innym przyjdą do głowy amerykańskie postacie takie jak Chomsky, jeszcze niektórzy cofną się do czasów strukturalizmu i nazwisk takich jak de Saussure*.
Historia językoznawstwa jest jednak znacznie dłuższa i wiele z nazwisk, które wyżej wymieniono, nigdy by nie zaistniało, gdyby nie starożytny uczony Panini, czyli pierwszy językoznawca.
Panini, czyli pierwszy językoznawca
Pāṇini (sanskryt: पाणिनि) był sanskryckim językoznawcą, gramatykiem i poważanym uczonym, który żył w starożytnych Indiach. Większość uczonych sugeruje, że żył między VI a IV wiekiem p.n.e. Nic pewnego nie wiadomo o jego życiu osobistym. W jednej ze starożytnych inskrypcji jest on nazwany Śalāturiya, co oznacza „człowiek z Salatury”, czyli człowiek pochodzący z miasta położonego na terenie starożytnej Gandhary (dzisiejszy północno-zachodni Pakistan).
Panini jest znany i ceniony aż do dziś za swój wkład w rozwój językoznawstwa. Uczony stworzył pierwszą wszechstronną i naukową teorię fonetyki, fonologii i morfologii. Z tego powodu nazywany jest przez wielu pierwszym deskryptywnym językoznawcą lub ojcem językoznawstwa.
Sanskrycka gramatyka Paniniego, powszechnie znana jako Aṣṭādhyāyī (अष्टाध्यायी), jest uznawana przez wielu językoznawców na całym świecie za najdoskonalszy model gramatyki.
Amerykański językoznawca Leonard Bloomfield określił tę pracę jako „jeden z największych pomników ludzkiej inteligencji”.
Pierwszy językoznawca: gramatyka
Aṣṭādhyāyī, czyli gramatyka Paniniego, stosuje do opisu języka system, w którym rzeczywista mowa jest wyprowadzana z abstrakcyjnych elementów składowych tworzonych za pomocą afiksów dodawanych do tematów słowotwórczych w określonych kontekstach. Tekst gramatyki przyjmuje jako dane wejściowe materiał z list leksykalnych i opisuje algorytmy / reguły, które należy do nich zastosować w celu wygenerowania dobrze uformowanych, poprawnych gramatycznie słów. Jest ona wysoce usystematyzowana i techniczna. Nieodłącznym elementem jej podejścia są elementy składowe, które nazywamy teraz fonemem, morfemem, rdzeniem itd.
Panini wykorzystuje techniczny metajęzyk składający się ze składni, morfologii i leksykonu. Ten metajęzyk jest zorganizowany zgodnie z serią metazasad, z których niektóre są podane wprost, podczas gdy inne można wydedukować, co zajmuje badaczy_ki do dziś.
Jego praca może przypominać wam współczesne analityczne teksty językoznawcze – nie bez powodu! Panini inspirował twórców współczesnych teorii językoznawczych.
Gramatyka Paniniego stała się znana w XIX-wiecznej Europie, gdy zajął się nią niemiecki językoznawca Franz Bopp. Następnie różne prace o Paninim i jego dziele wpłynęły na uczonych zajmujących się sanskrytem, takich jak Ferdinand de Saussure (a za nim Noam Chomsky), Leonard Bloomfield i Roman Jakobson. Prace Paniniego znał też m.in. wybitny i znany na świecie polski językoznawca Jan Baudouin de Courtenay.
Wartym odnotowania jest wpływ Paniniego na Ferdinanda de Saussure’a, profesora sanskrytu, jednego z najważniejszych językoznawców strukturalizmu. Sam de Saussure powoływał się na gramatykę indyjską jako wpływ na niektóre ze swoich idei. Idea reguł formalnych w języku – zaproponowana przez Ferdinanda de Saussure’a w 1894 roku i rozwinięta przez Noama Chomsky’ego w 1957 roku – ma swoje korzenie w europejskim kontakcie z formalnymi regułami gramatyki paninowskiej. Niektórzy zauważają, że teoria znaku znaczącego-znaczonego przypomina nieco podobne koncepty z prac starożytnych gramatyków. Co ważniejsze, sama idea, że reguły formalne mogą być stosowane do obszarów poza logiką czy matematyką została rozbudowana dzięki kontaktom Europejczyków z pracami Paniniego.
Czemu tak mało mówi się o sanskrycie i ważnych sanskryckich gramatykach w Polsce? Nie wiemy. To też część ważnej dla nas wszystkich historii. Co ważne, Panini wciąż jest przedmiotem studiów językoznawczych (w tym jednego odkrycia z 2022 roku!), o czym napiszemy w jednym z następnych wpisów (ten wpis traktujcie jako wstęp do tematu! :)).
________
Autorka: Marysia Bolek
*Jeśli nie znacie tych nazwisk – nie martwcie się. Napiszemy o wszystkich w kolejnych wpisach!
Odwiedź nasze social media: