Bohaterem dzisiejszego wpisu jest język hebrajski. Wpis opowiada o obchodach Dnia Języka Hebrajskiego, podejściu do zapożyczeń i nowych słów w języku hebrajskim oraz o konkursie na hebrajskie słowo roku. Wpis przygotował Klub Hebrajski.
Język hebrajski: święto języka
Od jakiegoś czasu konkurs na słowo roku organizowany jest również w języku hebrajskim. Ponadto w tym roku w Dzień Języka Hebrajskiego ogłoszono najlepsze słowo wprowadzone do hebrajskiego przez ben Jehudę w związku z setną rocznicą jego śmierci. Ben Jehuda zwany jest „ojcem” współczesnego hebrajskiego, ponieważ przyczynił się do odrodzenia tego języka i dostosowania do go współczesnego świata. Był też ojcem pierwszego native’a współczesnego hebrajskiego, którego wychowywał w odcięciu od dzieci niemówiących po hebrajsku. To dobra okazja, żeby przybliżyć Wam podejście do nowych słów w języku hebrajskim.
Hebrajskie Słowo Roku
Słowem roku 2022 wybrano בולען [bol.’an] „lej krasowy”, czyli taka dziura w ziemi, która powstaje na skutek zapadnięcia po rozpuszczeniu skał przez wodę. Wiązało się to z wieloma przypadkami (niekiedy tragicznymi) powstania takich wgłębień w ziemi. Z kolei słowo powstało z rdzenia בלע związanego z połykaniem (analogia do angielskiego „swallow hole”).
Wcześniej takie coś nazywało się po hebrajsku דולינה [dolina], jak w angielskim „doline”. Kolejnym słowem było משילות [me.ʃi.’lut] – „sprawowanie władzy, rządzenie”. Można było głosować też na słowa: אקלים [a.’klim] – „klimat”, הזיה [ha.za.ja] – „halucynacja, złudzenie” (ale potocznie wraz z przymiotnikiem הזוי [ha.’zuj] używane często w reakcji na coś absurdalnego, dziwnego, lub odklejonego), חמלה [χem.’la] – „współczucie”, מגדר [mig.’daʁ] – „gender”, רוגלה [ʁog.’la] – „spyware”, משכנתה [maʃ.kan.’ta] – hipoteka, על מלא [al ma.’le] – „w pełni, na pełnej, full on” (w związku z utworzeniem w pełni radykalnie prawicowego rządu w Izraelu).
Dzień Języka Hebrajskiego
Obchody Dnia Języka Hebrajskiego odbywają się w urodzin Eliezera ben Jehudy liczonych według kalendarza hebrajskiego. To znaczy, że ben Jehuda (1858-1922) urodził się 21 dnia miesiąca Tewet, wypadał wówczas 7 stycznia kalendarza gregoriańskiego, ale co roku jest inaczej, gdyż te kalendarze różnią się od siebie ilością dni. W tym roku ten Dzień wypada 14 stycznia. Jednak jest to sobota, dzień odpoczynku, w związku z tym główne uroczystości miały miejsce już w czwartek (piąty dzień tygodnia).
W Dniu Języka Hebrajskiego Premier wręcza nagrody za wkład w rozwój i badanie języka hebrajskiego. W tym miesiącu mają miejsce dyskusje, wycieczki językowe po Jerozolimie, specjalne programy i audycje, a w szkołach mają miejsce lekcje o języku, o tworzeniu nowych słów (i gdzie zgłaszać właśnie propozycje), o powiązaniu języka z tożsamością i historią żydowską. Przygotowywane są też zagadki i olimpiada z hebrajskiego dla młodzieży (w tym zagadki logiczne językowe, rozkodowywanie szyfrów, rozpoznawanie reguł językowych).
Język hebrajski: Słowa ben Jehudy
W tym roku w związku z setną rocznicą śmierci ben Jehudy wybrano również ulubione słowo wprowadzone przez niego do współczesnego hebrajskiego. Ben Jehuda był inicjatorem prac nad pierwszym słownikiem współczesnego hebrajskiego, zresztą pierwszym słowem przez niego utworzonym było „מילון” [mi.’lon] – slownik. Były to zarówno nowe słowa bazujące na hebrajskich (lub innych semickich) rdzeniach, jak i zapożyczenia, kalki językowe oraz nowe adaptacje znaczeniowe dawnych słów. Takie słowo (niekoniecznie neologizm jak widać) określa się mianem חידוש [χi.’duʃ].
Ulubionym chiduszem (innowacją językową) ben Jehudy zostało wybrane słowo גלידה [gli.’da] przez 31% głosujących. Słowo to ben Jehuda wyprowadził z גלידא (szron) w aramejskim tłumaczeniu opisu manny (Wj14,16). Wśród innych często wybieranych słów były na przykład בובה [bu.’ba] – „lalka”, מטרייה [mit.ri.’ja] – „parasol przeciwdeszczowy”, עיתון [i.’ton] – „gazeta”.
Ben Jehuda był pierwszym przewodniczącym Rady (dziś „Akademii”) Języka Hebrajskiego (1905). Akademia stawia na to, żeby używać rdzennie hebrajskich słów. Jednak nie zawsze znajduje to uznanie społeczne, zwłaszcza w związku z bogactwem i przywiązaniem społeczeństwa do języka potocznego, w którym jest sporo zapożyczeń.
Dlatego w Dzień Języka Hebrajskiego na plakatach, kartonach mleka, a nawet etykietach piwa pojawiają się słowa, które Akademia chciałaby, żeby ludzie używali zamiast popularnych zapożyczeń. Pojawiały się מסרון [mis.ʁon] – SMS, קציף [kt͡sif] zamiast שייק [ʃejk], מרעש [mir.’aʃ] zamiast סנסציה [sen.sat͡s.ja], תצרף [tat͡s.’ʁef] zamiast פאזל [pazl] – „puzzle”, עלילון [a.li.’lon] zamiast קומיקס [’ko.miks], מצבע [mat͡s.’be.a] zamiast טוש [tuʃ] – „tusz”… Pod tymi słowami umieszcza się ich synonimy, będące zapożyczeniami, żeby wyjaśnić, co daje słowo znaczy. Takie wyjaśnienia pojawiają się też w nawiasach niektórych propozycji konkursowych na słowa roku.
_______________
Autorem wpisu jest Paweł Chról, hebraista i filozof, który prowadzi własną szkołę języka hebrajskiego i platformę edukacyjną o tematyce żydowskiej: Klub Hebrajski.
Odwiedź nasze social media: