Język śląski można zapisywać kilkoma alfabetami. Poniży wpis prezentuje śląski alfabet, czyli najpopularniejsze sposoby zapisu śląskiego wraz z przykładami.
Śląski alfabet: Ślabikŏrzowy szrajbōnek
Najpopularniejszym sposobem zapisu języka śląskiego jest ślabikŏrzowy szrajbōnek. Został stworzony w 2009 roku na potrzeby Gōrnoślōnskigo ślabikŏrza (pol. Elementarza górnośląskiego) i opiera się na polskich przyzwyczajeniach ortograficznych.
Dodatkowo występują w nim litery ō – oznacza „pochylone o” (gōra, kōntrola) – oraz ô zapisywane na początku wyrazów (ôgrōmny) lub rdzeni (wyônaczyć), by zaznaczyć, że początkową samogłoskę można wymówić w zależności od regionu jako zwykłe [ɔ] lub z prelabializacją [wɔ]. Tych dwóch używa się w uproszczonej wersji pisowni, która wystarcza do zapisu odmiany katowicko-rybnickiej.
Obok niej istnieje tzw. wersja pełna, która w założeniu ma uwzględniać również cechy typowe dla odmian z rejonu Opola. Są to litery ŏ, õ oraz ã. Dla wymowy katowicko-rybnickiej to zwykłe [ɔ] i [a], natomiast na zachodzie Górnego Śląska pierwsza z nich oznacza dyftong ou, a kolejne – występujące tylko w niektórych końcówkach fleksyjnych – odpowiednie samogłoski nosowe. W odmianie cieszyńskiej ŏ to zwykłe [ɔ], natomiast õ oraz ã występują w końcówkach, które tam wymawia się jako [om] oraz [ɘm] lub [ɛ].
Alfabet Steuera
Choć „ślabikŏrz” jest dziś najbardziej mainstreamowym sposobem zapisu śląskiego, nie wszyscy go stosują. Niektórzy twórcy i aktywiści wolą tzw. alfabet Steuera, który wyróżnia się przede wszystkim stosowaniem litery ů na oznaczenie „pochylonego o”; brakiem specjalnych liter dla odmian zachodnich, a także innym niż w polszczyźnie sposobem zapisu zmiękczeń: źymja (pol. ziemia).
Śląski alfabet: inne rodzaje pisowni
Wciąż też powstaje wiele tekstów w zupełnie nieustandaryzowanej pisowni bazującej na zasadach języka polskiego bez żadnych dodatkowych liter. Tak piszą w swoich lokalnych odmianach liczni autorzy nienależący do współczesnego śląskiego mainstreamu literacko-aktywistycznego. Poniższe przykłady to dwa alternatywne sposoby zapisu: jeden z rybnickiej Gazety Wyborczej, drugi z Cieszyńskiej Gazety Codziennej.
___________
Autorem wpisu jest Kamil Czaiński, doktorant w IS Polskiej Akademii Nauk, gdzie się zajmuję śląskim z perspektywy socjolingwistycznej. Kamil sam jest Ślązakiem, poza działalnością naukową publikuje artykuły po śląsku, robi tłumaczenia i jest korektorem śląskich książek. Jeśli chcecie śledzić jego działalność, możecie odwiedzić jego profil na Facebooku.
Odwiedź nasze social media: