Etymologia pielmieni

Ostatnio pojawił się u nas wpis o języku udmurckim. Z racji geograficznego oddalenia oraz czynników geopolitycznych język udmurcki nie miał nigdy bezpośredniego kontaktu z językiem polskim. Do polszczyzny trafiło jednak pośrednio przynajmniej jedno udmurckie słowo, a ściślej – nazwa potrawy: pielmieni.

Skąd się wzięły pielmieni?

Nie jest całkowicie pewne, że trafiło z akurat z udmurckiego (gdzie potrawa nazywa się pelńań), bo źródłem mógł być też jego najbliższy krewniak – język komiacki. Po komiacku pielmieni to również pelńań, z dokładnie taką samą etymologią. Jedyna różnica tkwi w akcencie. A że w języku rosyjskim pielmień akcentowany jest na końcową sylabę, to bardziej prawdopodobne jest, że trafił tam z udmurckiego.

Pielmieni, czyli uszate chlebki

Udmurcka nazwa potrawy to pelńań. Jest to wyraz złożony:

• pierwszy człon – pel – oznacza ucho i jest kognatem węgierskiego fül.
• człon drugi – ńań – oznacza chleb i stanowi zapożyczenie z języków irańskich poprzez tatarski.

A zatem pielmieni to dosłownie „uszate chlebki”.

Problematyczna opinia

O pielmieniach pisała też swego czasu poradnia językowa Instytutu Filologii Polskiej UG. W opinii czytamy m.in.:

„Zarówno sama potrawa, jak i jej nazwa pochodzą z Syberii. W języku Korni, mieszkańców okolic Uralu, słowo pielmiań oznacza ‘chlebowe ucho’, gdyż pierożki te rzeczywiście przypominają kształtem ucho. […] Wyraz pielmienie występuje w języku polskim tylko w liczbie mnogiej”.

Kwestia, z którego języka rzeczywiście wzięły się pielmienie, jest kontrowersyjna i nie można całkowicie wykluczyć, że pochodzą one z języka komi. Natomiast nie istnieje taki naród jak *Korni. Podobnie jak nie istnieje słowo *pielmiań.

Jeden pielmień?

W językach permskich mamy pelńań, a we wschodniosłowiańskich – pielmień.

Co więcej, Komiacy zamieszkują po europejskiej stronie Uralu, więc dziwi umieszczenie ich na Syberii. Wreszcie co do języka polskiego – mamy jeden klusek, jeden czips, jeden pieróg i jeden pielmień. Ten rzeczownik wpisuje się w standardowy schemat odmiany. Zapytanie „pielmień” ma ponad 1500 wyników w Google, w tym hasło na Wikisłowniku. Skoro ludzie tego używają, to te formy istnieją, nawet jeśli są używane relatywnie rzadko.

I oczywiście literówki przy przepisywaniu każdemu mogą się zdarzyć, ale w przypadku uniwersyteckiej poradni można jednak spodziewać się jakiejś formy weryfikacji publikowanych treści – zarówno pod kątem literówek, jak i poważnych błędów merytorycznych.

---

Autor wpisu: Jan G. Kowalski. Pasjonuje się językami – zarówno naturalnymi, jak i sztucznymi. Zna m.in. podstawy takich języków jak węgierski, turecki, fiński, udmurcki, kazachski, japoński, arabski czy klasyczny nahuatl. Na co dzień pracuje w Bibliotece Narodowej, gdzie kataloguje książki z zakresu języko- i jeżykoznawstwa. 

Konsultacja merytoryczna: dr Szymon Pawlas, UW

Korekta: @ztekstem