14 listopada 2024 roku w nowozelandzkim parlamencie miało miejsce wydarzenie, które odbiło się szerokim echem w mediach społecznościowych.

Hana-Rawhiti Maipi-Clarke, posłanka z Te Pāti Māori (Partii Maoryskiej), wykonała hakę w proteście przeciwko projektowi ustawy reinterpretującej Traktat z Waitangi. Haka była wyrazem sprzeciwu i przypomnieniem o zobowiązaniach państwa wobec rdzennych mieszkańców Nowej Zelandii. W trakcie wykonywania tańca, parlamentarzystka rozdarła symboliczną kopię projektu ustawy, manifestując niezłomność swojego ludu w obronie praw i dziedzictwa kulturowego.

Czym jest haka i w jakim języku się ją wykonuje?

Haka to tradycyjny taniec Maorysów, któremu zawsze towarzyszy pieśń, będące nośnikiem emocji, narracji i wspólnotowej więzi. Każda haka ma swoje unikalne słowa i gesty, które odzwierciedlają przesłanie – od oporu wobec niesprawiedliwości, przez wdzięczność, aż po celebrowanie sukcesów. Gesty takie jak energiczne tupanie, wymachy rąk czy wyraziste mimiki wzmacniają siłę przekazu.

Haka jest wykonywana w języku maoryskim (te reo Māori), który nadaje jej głębię i zakorzenia ją w kulturze przodków. Słowo haka wywodzi się z języków polinezyjskich – jego korzenie sięgają prapolinezyjskiego słowa saka, oznaczającego różne formy tańca.

Czym jest haka „Ka Mate” – symbol oporu i wdzięczności

Podczas protestu Hana-Rawhiti Maipi-Clarke i inni posłowie wykonali hakę „Ka Mate”, jedną z najbardziej znanych haka w Nowej Zelandii. Powstała ona około 1820 roku, a jej autorem był Te Rauparaha, wódz plemienia Ngāti Toa. Haka ta opowiada o triumfie życia nad śmiercią – Te Rauparaha stworzył ją po ucieczce przed wrogami, kiedy schronił się w jamie do przechowywania batatów (kūmara), ukrywany przez kobietę Rangikoaea. Po ocaleniu wyraził swoją wdzięczność w słowach rzeczonej pieśni.

Haka rozpoczyna się od słów:

Ka mate, ka mate! Ka ora, ka ora!

„To śmierć, to śmierć! To życie, to życie!”

Pieśń podkreśla kontrast między życiem a śmiercią, a także triumf i wdzięczność wobec osób, które pomogły przetrwać trudne chwile. Dziś „Ka Mate” jest symbolem siły i przetrwania, znanym na całym świecie, m.in. dzięki drużynie rugby All Blacks, która wykonuje ją przed meczami. Jej wybór w parlamencie był naturalny – przekaz haka idealnie wpisuje się w protest wobec prób ograniczenia praw Maorysów.

O języku maoryskim – te reo Māori

Te reo Māori, język Maorysów, jest kluczowym elementem ich tożsamości i kultury. Język ten należy do rodziny języków polinezyjskich i jest blisko spokrewniony z hawajskim, tahitańskim czy rarotongańskim. Przez wieki był przekazywany ustnie, stanowiąc nośnik historii, mitów i duchowości. Pismo w te reo Māori zaczęło rozwijać się dopiero w XIX wieku pod wpływem kontaktów z europejskimi misjonarzami.

Rewitalizacja języka – od kryzysu do odrodzenia

W XIX wieku kolonizacja spowodowała marginalizację te reo Māori. Ustawa Native Schools Act (1867) zakazywała używania języka w szkołach, co doprowadziło do gwałtownego spadku liczby jego użytkowników. W rezultacie, w XX wieku język maoryski był na granicy wymarcia.

Jednak od lat 70. XX wieku rozpoczęto intensywne działania na rzecz rewitalizacji te reo Māori. Powstały szkoły pełnej immersji językowej (kura kaupapa Māori), a język uzyskał status urzędowy w Nowej Zelandii w 1987 roku.

Dzięki tym wysiłkom język przeżywa renesans. Dziś około 30% Nowozelandczyków zna choć kilka słów w te reo Māori, a jego nauczanie w szkołach staje się coraz bardziej popularne.

Traktat z Waitangi – fundament relacji Maorysów z państwem

Traktat z Waitangi (1840) to kluczowy dokument regulujący relacje między Maorysami a Koroną Brytyjską. Gwarantował ochronę ziem, języka i kultury Maorysów, w zamian za uznanie brytyjskiego zwierzchnictwa. Niestety, wielokrotne łamanie traktatu przez władze doprowadziło do marginalizacji Maorysów i licznych konfliktów.

Proponowana ustawa reinterpretująca traktat osłabiałaby ochronę praw Maorysów, co stało się głównym powodem protestu w parlamencie. Symboliczne wykonanie haka „Ka Mate” przez Maipi-Clarke przypomniało o sile i niezłomności Maorysów w obronie swojej tożsamości.

Autorka: Maria Bolek

Źródła

  • NZ Herald: „Te Wiki o te Reo Māori: Māori Language Week returns amongst divisive Government policy agenda”
  • National Geographic: „The revival of te reo Māori: Kohanga Reo and the Language Nest Model”
  • Stats NZ: Dane dotyczące znajomości języka maoryskiego – Stats NZ
  • Outride.rs: Informacje o rewitalizacji języków rdzennych – Outride.rs
  • Te Ara – The Encyclopedia of New Zealand: History of Māori Language and Haka
  • Treaty of Waitangi Act 1975: Analizy i znaczenie dokumentu w relacjach między państwem a Maorysami – New Zealand Legislation
  • Ngāti Toa Website: Informacje o haka „Ka Mate” i dziedzictwie Te Rauparahy – Ngāti Toa