21 lutego obchodzimy Dzień Języka Ojczystego (International Mother Language Day). W Polsce tego dnia organizowanych jest wiele akcji promujących jedynie język polski, zapomina się tym samym o głównej idei tego święta.

Dzień języka ojczystego

UNESCO ustanowiło ten dzień w celu promowania różnorodności językowej i wielojęzyczności. Obchody tego święta są częścią większej inicjatywy na rzecz ochrony wszystkich języków używanych przez ludzi na świecie, przede wszystkim tych zagrożonych wyginięciem. Przy obchodach tego dnia na całym świecie podkreśla się, że różnorodność językowa jest naszym wspólnym dziedzictwem, które powinniśmy chronić.

dzień języka ojczystego

Dzień języka ojczystego – historia święta

Żeby w pełni zrozumieć historię tego święta, musimy cofnąć się do 1947 roku. Wtedy Pakistan i Indie uniezależniły się od imperium brytyjskiego, a tereny obecnego Bangladeszu trafiły pod panowanie Pakistanu (mimo sporego dystansu geograficznego i różnic kulturowo-językowych). Rok później język urdu został ustanowiony jedynym oficjalnym językiem państwowym, bez uwzględniania praw użytkowników bengalskiego.

dzień języka ojczystego

Masowe niezadowolenie i protesty przeciwko polityce językowej władz ówczesnego Pakistanu trwały przez kilka lat i osiągnęły punkt kulminacyjny 21 lutego 1952 r. Tego dnia w trakcie protestów doszło do starcia z policją, w wyniku czego zginęło pięć osób. Po tym tragicznym wydarzeniu, które wywołało niepokoje społeczne, rząd centralny ustąpił i przyznał oficjalny status językowi bengalskiemu.

Dla upamiętnienia wydarzeń z 1952 roku, UNESCO ogłosiło 21.02 Międzynarodowym Dniem Języka Ojczystego w celu promowania świadomości na temat różnorodności językowej i kulturowej.

Podstawa ochrony języków mniejszościowych w Polsce

Na mocy art. 35 Konstytucji RP, osobom z mniejszości narodowych i etnicznych zapewnia się wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury.

Dotyczy to mniejszości określonych w ustawie z 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Na tej podstawie ochronie podlega 15 języków:

  • mniejszości narodowych: białoruski, czeski, litewski, niemiecki, ormiański, rosyjski, słowacki, ukraiński, hebrajski i jidysz,
  • mniejszości etnicznych: karaimski, łemkowski, romski i tatarski,
  • język regionalny: kaszubski.

Podstawową formą ochrony języka jest możliwość jego nauczania jako języka ojczystego. Od lat społeczność śląska, na podobieństwo Kaszubów, stara się o status języka regionalnego, jednak bezskutecznie.

Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych

Oprócz tego, w 2009 Polska przyjęła Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych, która ma na celu ochronę i promocję tych języków. Idea stojąca za tym dokumentem jest taka, że języki mniejszości wymierają z powodu globalizacji oraz ujednolicania komunikacji w szkolnictwie i mediach. Żeby temu zapobiec, zaproponowano włączanie mniejszych języków do przestrzeni publicznej na tej samej zasadzie co język standardowy. W założeniu, Konwencja Rady Europy traktuje różnorodność jako zjawisko pozytywne. Polska rzeczywistość nie sprzyja jednak realizacji tych postanowień….

Polska rzeczywistość

W świadomości Polaków dominuje przywiązanie do funkcji integrującej języka narodowego przy jednoczesnej stygmatyzacji i marginalizacji innych języków czy regionalnych odmian polszczyzny. Dowodzą tego na przykład badania dotyczące dyskryminacji językowej w Polsce. Polacy często oceniają odchylenia od standardowego języka polskiego jako błędy lub elementy zubożające polszczyznę (mimo iż w rzeczywistości elementy regionalne wzbogacają język i stanowią o różnorodności!). Dodatkowo, języki mniejszości przeciwstawia się polszczyźnie jako elementy nie-polskie, mimo iż od lat funkcjonują na terenie Polski.

Czemu tak to wygląda?

Niechęć do różnorodności to spadek z czasów PRLu, kiedy promowano wizję jednolitego językowo państwa, zgodnie z tym, co mówił Gomułka w 1968:[K]ażdy obywatel Polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę, Polskę Ludową. Z ideą jednej ojczyzny wiązało się właśnie promowanie jednego języka ojczystego. Języki mniejszości były marginalizowane, a władza wspierała działania warszawskiego ośrodka polonistycznego, który skupiał się na wydawaniu coraz to nowych słowników poprawnościowych i propagował wykluczającą dla wariantów regionalnych kulturę języka polskiego. Efekty tych działań możemy obserwować do dziś w debacie na temat poprawności językowej, gdzie wykreowana wtedy norma wzorcowa jest wyraźnie oddzielana od innych wariantów.

dzień języka ojczystego

Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról z Klubu Hebrajskiego

Źródła

Sagan-Bielawa, M. (2016). Wdrażanie Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych a rzeczywistość socjolingwistyczna w Polsce. Socjolingwistyka, (30), 7-21.

Kajtoch, W. (1999). Języki mniejszości narodowych w Polsce.

Kamusella, T. (2008). The politics of language and nationalism in modern Central Europe. Springer.

https://www.gov.pl/web/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/mniejszosci-narodowe-i-etniczne-w-polsce-oraz-ich-jezyki?page=1&size=10

https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/3098/plik/oe-236_internet.pdf

https://rm.coe.int/ecrml-educational-toolkit-pl/1680a2d5a4

https://www.unesco.pl/neste/1/article/1/21-lutego-miedzynarodowy-dzien-jezyka-ojczystego-2/

https://www.unesco.org/en/days/mother-language