Dzień języka ojczystego

21 lutego obchodzimy Dzień Języka Ojczystego (International Mother Language Day). W Polsce tego dnia organizowanych jest wiele akcji promujących jedynie język polski, zapomina się tym samym o głównej idei tego święta.

Dzień języka ojczystego

Dzień języka ojczystego – historia święta

Żeby w pełni zrozumieć historię tego święta, musimy cofnąć się do 1947 roku. Wtedy Pakistan i Indie uniezależniły się od imperium brytyjskiego, a tereny obecnego Bangladeszu trafiły pod panowanie Pakistanu (mimo sporego dystansu geograficznego i różnic kulturowo-językowych). Rok później język urdu został ustanowiony jedynym oficjalnym językiem państwowym, bez uwzględniania praw użytkowników bengalskiego.

Masowe niezadowolenie i protesty przeciwko polityce językowej władz ówczesnego Pakistanu trwały przez kilka lat i osiągnęły punkt kulminacyjny 21 lutego 1952 r. Tego dnia w trakcie protestów doszło do starcia z policją, w wyniku czego zginęło pięć osób. Po tym tragicznym wydarzeniu, które wywołało niepokoje społeczne, rząd centralny ustąpił i przyznał oficjalny status językowi bengalskiemu.

Dla upamiętnienia wydarzeń z 1952 roku, UNESCO ogłosiło 21.02 Międzynarodowym Dniem Języka Ojczystego w celu promowania świadomości na temat różnorodności językowej i kulturowej.

Podstawa ochrony języków mniejszościowych w Polsce

Na mocy art. 35 Konstytucji RP, osobom z mniejszości narodowych i etnicznych zapewnia się wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury.

Dotyczy to mniejszości określonych w ustawie z 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Na tej podstawie ochronie podlega 15 języków:

• mniejszości narodowych: białoruski, czeski, litewski, niemiecki, ormiański, rosyjski, słowacki, ukraiński, hebrajski i jidysz,
• mniejszości etnicznych: karaimski, łemkowski, romski i tatarski,
• język regionalny: kaszubski.

Podstawową formą ochrony języka jest możliwość jego nauczania jako języka ojczystego. Od lat społeczność śląska, na podobieństwo Kaszubów, stara się o status języka regionalnego, jednak bezskutecznie.

Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych

Oprócz tego, w 2009 Polska przyjęła Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych, która ma na celu ochronę i promocję tych języków. Idea stojąca za tym dokumentem jest taka, że języki mniejszości wymierają z powodu globalizacji oraz ujednolicania komunikacji w szkolnictwie i mediach. Żeby temu zapobiec, zaproponowano włączanie mniejszych języków do przestrzeni publicznej na tej samej zasadzie co język standardowy. W założeniu, Konwencja Rady Europy traktuje różnorodność jako zjawisko pozytywne. Polska rzeczywistość nie sprzyja jednak realizacji tych postanowień….

Polska rzeczywistość

W świadomości Polaków dominuje przywiązanie do funkcji integrującej języka narodowego przy jednoczesnej stygmatyzacji i marginalizacji innych języków czy regionalnych odmian polszczyzny. Dowodzą tego na przykład badania dotyczące dyskryminacji językowej w Polsce. Polacy często oceniają odchylenia od standardowego języka polskiego jako błędy lub elementy zubożające polszczyznę (mimo iż w rzeczywistości elementy regionalne wzbogacają język i stanowią o różnorodności!). Dodatkowo, języki mniejszości przeciwstawia się polszczyźnie jako elementy nie-polskie, mimo iż od lat funkcjonują na terenie Polski.

Czemu tak to wygląda?

Niechęć do różnorodności to spadek z czasów PRLu, kiedy promowano wizję jednolitego językowo państwa, zgodnie z tym, co mówił Gomułka w 1968:[K]ażdy obywatel Polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę, Polskę Ludową. Z ideą jednej ojczyzny wiązało się właśnie promowanie jednego języka ojczystego. Języki mniejszości były marginalizowane, a władza wspierała działania warszawskiego ośrodka polonistycznego, który skupiał się na wydawaniu coraz to nowych słowników poprawnościowych i propagował wykluczającą dla wariantów regionalnych kulturę języka polskiego. Efekty tych działań możemy obserwować do dziś w debacie na temat poprawności językowej, gdzie wykreowana wtedy norma wzorcowa jest wyraźnie oddzielana od innych wariantów.

---

Autorzy: Maria Bolek, Paweł Chról z Klubu Hebrajskiego